DE POSTGESCHIEDENIS VAN ZWOLLE

FRANKRIJK

In de Déclaration Royale van 8 juli 1759 werden nieuwe binnenlandse tarieven vastgesteld en ook tarieven voor brieven van en naar het buitenland. Voor post van en naar de Republiek der Verenigde Nederlanden golden vanaf 1 augustus 1759 in Frankrijk de volgende vaste tarieven:

1) In Vlaanderen (Lille) was de munteenheid de patard, in de rest van Frankrijk de sou of sol. 12 sols = 10 à 11 patards.

Voor het binnenland golden vanaf die datum de volgende tarieven in sols naar afstand in lieues:

De afstandsmaat lieue werd verschillend geïnterpreteerd en lag tussen 3,25 en 4,67 km.

Voor enkele veel voorkomende bestemmingen waren de tarieven vanaf Parijs:

Brief van Zwolle naar Bordeaux, 25 oktober 1777. Entréestempel van Parijs D'HOLLANDE. Tarief voor brieven uit de Republiek naar Parijs, voor een enkel vel papier: 20 sols + Parijs - Bordeaux, 100 - 120 lieues: 10 sols = 30 sols, genoteerd op de voorzijde, te betalen door de geadresseerde.

Tussen 1792 en 1800 veranderden de binnenlandse tarieven regelmatig. De tarieven werden toen per 1/4 once berekend (1 once = 30,59 gram, 1/4e once = 7,65 gram).

Volgens de wet van 24 juni 1796 werd het tarief voor brieven van en naar het buitenland niet meer volgens bovenstaande tabel uit 1759 berekend maar op basis van de afstand tussen het departement waarin het grenskantoor ligt en dat van de plaats van bestemming.

Vanaf 23 september 1800 werd het decimale stelsel ingevoerd en moesten de brieven in décimes worden getaxeerd. Voor brieven van en naar het buitenland bleef de tabel van 1759 gelden en moest er dus worden omgerekend. 1 franc = 10 décime = 20 sols of sous. De afstanden werden nu in kilometer berekend. 1 lieue werd hierbij gelijk gesteld aan 5 kilometer.

De tarieven voor het binnenlands traject werden vanaf 22 maart 1800 voor brieven van en naar Parijs en 10 steden in die omgeving en vanaf 23 september 1800 voor geheel Frankrijk volgens het decimale stelsel:

De afstand werd volgens de kortste weg die de post volgde gemeten.

Volgens het postverdrag van 8 oktober 1808 wordt het tarief vanaf de grens berekend over de kortste weg die de post volgt tot aan de plaats van bestemming, dus niet meer tot Parijs. Hiervoor gold onderstaande tabel (in décimes):

1) Op 24 april 1806 kwam de 50 km grens erbij, daarvoor was de eerste afstand 0 - 100 km.
2) Op 20 april 1810 komen de tarieven voor afstanden boven 1200 km erbij omdat het keizerrijk inmiddels verder was uitgebreid.

Deze tabel voor binnenlandse post was geldig in Frankrijk van 23 september 1802 (met de aangegeven tussentijdse wijzigingen) tot 1 januari 1828. De afstand werd volgens de kortste weg die de post volgde gemeten. 1 décime ofwel 1/10de Franse Franc kwam overeen met 1 stuiver.

De tarieven moesten op de brieven worden genoteerd volgens een model dat sterk afwijkt van het huidige schrift, echter dit schrift was voorgeschreven in bijlage D bij de Instruction Générale.

Vanaf 1 april 1811 (de datum waarop de Franse Instruction Générale sur les Services des Postes van 1810 van kracht wordt) tot 20 mei 1814 golden ook in ons land de Franse tarieven voor binnenlandse post volgens bovenstaande tabel. Een décime werd postaal gelijk gesteld met een stuiver.

Brief van Zwolle naar Parijs, 25 maart 1812 met stempels P.120 P. / ZWOLLE (PP = port payé) en PS PS (port payé jusqu'à Paris & pour Paris = port betaald tot aan Parijs en voor Parijs) in kader. Twee diagonale lijnen als aanduiding voor vooruitbetaald port. Tarief in het Franse Keizerrijk over een afstand van 500 tot 600 km, tot 6 gram: 8 décimes of stuiver, betaald door de afzender, genoteerd op de achterzijde.

Brief van Valenciennes naar Zwolle, 3 december 1813 met dstempel P 67 P / VALENCIENNES. Twee diagonale lijnen als aanduiding voor vooruitbetaald port. Tarief in het Franse Keizerrijk over een afstand van 300 tot 400 km, tot 6 gram: 6 décimes, betaald door de afzender, genoteerd op de achterzijde.

Na de terugtocht van de Fransen was de onderlinge uitwisseling van post weer mogelijk vanaf 15 april 1814 (Circulaire 19). Grenskantoren werden een maand later Bergen op Zoom en Breda in verbinding met Antwerpen, Middelburg met Luik en later Maastricht met Gent.

Het te betalen port werd vanaf 20 mei 1814 bepaald door de som van het Nederlands deel van het traject, gerekend van/tot grenskantoor Breda, Middelburg of Bergen op Zoom en het Frans deel, gerekend van/tot hun daarmee corresponderend grenskantoor (Circulaire 20 artikel 11). Voor de omrekening van de tarieven werd 1 décime gelijk gesteld aan de 1 stuiver. De Franse tarieven staan hierboven, de Nederlandse zie Posttarieven voor binnenlandse post.

Van 12 mei tot 7 juli 1815 is geen postverkeer met Frankrijk mogelijk. Vanaf 7 juli 1815 wordt het port berekend van/tot grenskantoor Bergen (Mons). De posterijen van de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden worden samengevoegd.

Op 1 oktober 1818 werd voor ongefrankeerde brieven van Nederland naar Frankrijk het door de geadresseerde te betalen port voor het Nederlandse traject bepaald door een rayonsyteem (Circulaire 125, inwerkingtreding Postverdrag Nederland - Frankrijk). Nederland (inclusief het latere België en Luxemburg) werd verdeeld in vijf rayons, al naar gelang de afstand tot de Franse grens.

Hoofd grenskantoren werden toen Bergen (Mons) in verbinding met Valenciennes en Parijs, Menen met Rijssel (Lille), Dinant met Givet en Luxemburg met Diedenhoven.

De rayonindeling in Nederland

In Nederland gebruikte men daartoe vijf rayonstempels, voor het vierde rayon waarin Zwolle lag was dit: L.P.B.4.R. = Lettres des Pays-Bas du 4me Rayon. Deze werden gebruikt voor de bepaling van het te innen port bij de geadresseerde en tevens voor de verrekening van de verzendkosten tussen beide staten.

Tarieven voor het Nederlandse deel van het traject vanaf het postkantoor van de afzender tot aan het grenskantoor, te betalen door de geadresseerde in Frankrijk, volgens de Franse gewichtsprogressie, in décimes:

Het port voor het Franse traject werd volgens de binnenlandse tarieven vanaf het grenskantoor bepaald. Zie hierboven voor het Franse tarief voor binnenlandse brieven dat gold tot 1 januari 1828.

Het tarief voor gefrankeerde brieven van Nederland naar Frankrijk en alle brieven van Frankrijk naar Nederland werd als voorheen bepaald door beide binnenlandse porten tot aan ieders grenskantoor bij elkaar op te tellen. Het rayonsysteem werd daarin niet gehanteerd. Het Franse deel staat in de tabel hierboven; voor het Nederlands binnenlands port vanaf de vier grenskantoren zie de bijlage bij Circulaire 125 en ook Posttarieven voor binnenlandse post. Echter gold ook voor het Nederlandse deel de Franse gewichtsprogressie.

In Frankrijk gebruikte men ook rayonstempels: L.F.R. 1 t/m 6: Lettres Françaises Rayon ... Deze werden echter niet gebruikt voor de bepalng van het te innen port bij de geadresseerde maar voor de verrekening van de verzendkosten tussen beide staten.

Brief van Parijs naar Zwolle, 7 augustus 1823. Stempel P in driehoek van Parijs. Verzonden via grenskantoren Valenciennes en Bergen (Mons). Grenskantoorstempel FRANKRYK / OVER BERGEN in rood op de achterzijde. Rayonstempel L.F.R.3 (Lettres Françaises Rayon 3) in rood. Het gewicht staat linksboven genoteerd: 11 gram. Tarief: Parijs - grenskantoor Valenciennes: 5 décimes = 5 stuiver + grenskantoor Bergen - Zwolle 7 stuiver = 12 stuiver tot 6 gram; 11 tot 15 gram: 2 x 12 stuiver = 24 stuiver, genoteerd op de voorzijde, te betalen door de geadresseerde. Voor brieven uit Frankrijk werd de Franse gewichtsprogressie gehanteerd.

Brief van Parijs naar Zwolle, 12 november 1824. Stempel P in driehoek van Parijs. Verzonden via grenskantoren Valenciennes en Bergen (Mons). Grenskantoor stempel FRANKRYK / OVER BERGEN in zwart op de achterzijde. Rayonstempel L.F.R.3 (slechts gedeeltelijk zichtbaar) in zwart. Het gewicht staat linksboven genoteerd: 6 gram. Tarief: Parijs - grenskantoor Valenciennes: 5 décimes = 5 stuiver + grenskantoor Bergen - Zwolle 7 stuiver = 12 stuiver tot 6 gram; 6 tot 8 gram: 1 stuiver extra = 13 stuiver. 1 stuiver teveel gerekend? Voor brieven uit Frankrijk werd de Franse gewichtsprogressie gehanteerd, ook voor het Nederlandse traject.

Vanaf 1827 zijn de Nederlandse portaanduidingen niet meer in stuivers maar in centen. 1 stuiver = 5 cent = 1 décime = 10 centimes.

Op 1 januari 1828 komt er een andere gewichtsprogressie. In Nederland wordt dit pas op 1 april 1828 ingevoerd (Circulaire 214). Het Nederlands deel van het tarief voor ongefrankeerde brieven van Nederland naar Frankrijk wordt in décimes:

Voor het Franse traject worden de tarieven per 1 januari 1828 als volgt gewijzigd, de afstanden worden nu in rechte lijn, in vogelvlucht gemeten:

Het tarief voor gefrankeerde brieven van Nederland naar Frankrijk en alle brieven van Frankrijk naar Nederland werd bepaald door beide binnenlandse porten bij elkaar op te tellen. Het Franse deel is als in de tabel hierboven. Voor het Nederlandse deel zie Posttarieven voor binnenlandse post. Echter gold ook voor het Nederlandse deel de Franse gewichtsprogressie.
Het port Zwolle - grenskantoor Bergen (Mons) en Zwolle - grenskantoor Menen was volgens de portlijst van 1828 voor een enkele brief tot 6 gram 35 cent (ofwel 7 stuiver).

Brief van Zwolle naar Bordeaux, 25 oktober 1829 met rondstempel ZWOLLE Ø 27 mm in rood. Tevens L.P.B.4.R. (Lettres des Pays-Bas du 4me rayon: Zwolle lag t.o.v. de Franse grens voor de bepaling van het port in het 4e rayon). Grens kantoorstempel PAYS-BAS / PAR / VALENCIENNES in kastje. Port: vanaf het 4e rayon tot grenskantoor Bergen (Mons), 0 - 7½ gram: 8 décimes + Valenciennes - Bordeaux, afstand 600 tot 750 km: 10 décimes = 18 décimes.

Na de Belgische opstand en onafhankelijkheid in 1830 was er geen postverbinding over de oude postroute over België naar Frankrijk maar bleven de posttarieven als voorheen berekend tot de grenskantoren aan de Belgisch-Franse grens.

Van 12 oktober 1830 tot 1837 ging de post via grenskantoor Arnhem over Duitsland naar Thionville. De laatste twee jaar kwam er een verbinding via Groot-Zundert bij Breda. Op 1 januari 1837 wordt Breda het belangrijkste grenskantoor in verbinding met Valenciennes en Parijs en later ook met St Quentin en Lille. Later komen er ook andere.

Brief van Perpignan naar Zwolle, 19 oktober 1842. Verzonden via grenskantoren Valenciennes, Bergen (Mons) en Breda. Rayonstempel L.F.R.5 (Lettres Françaises Rayon 5) in rood. Port Perpignan - Valenciennes 55 cent + Bergen - Zwolle 35 cent, totaal 90 cent, betaald door de geadresseerde.

Brief van Parijs naar Zwolle, 15 juli 1845. Het port was vooruitbetaald: stempel PD in kastje in rood (PD = payé jusqu'à destination). Het door de afzender betaalde port staat op de achterzijde: 13 décimes.

Brief van Coevorden naar Parijs, 2 oktober 1845. Op de achterzijde rondstempel van distributiekantoor KOEVORDEN. Datumstempel ZWOLLE met dag- en maandaanduiding in grote letters en cijfers, Ø 23 mm. Tevens in rood L.P.B.4.R. van Zwolle (Lettres des Pays-Bas du 4me Rayon). Datumstempel PAYS-BAS / VAL.NES van grenskantoor Valenciennes. Port: vanaf het 4e rayon tot grenskantoor Bergen (Mons), tot 6 gram: 8 décimes + Valenciennes - Parijs, afstand 100 tot 200 km, tot 6 gram: 4 décimes = 12 décimes, betaald door de geadresseerde.

Vanaf 1 april 1852 is het combinatietarief niet meer van toepassing maar zijn de Nederlandse tarieven voor brieven naar en uit Frankrijk:

*) tarief voor vooruitbetaald verzonden / ongefrankeerd ontvangen.

Brief van Zwolle naar Bordeaux, 8 november 1872. De postzegels zijn afgestempeld met het puntstempel 135 van Z|wolle. Tarief voor brieven naar Frankrijk, 0 - 10 wigtjes: 20 cent.

De Franse tarieven voor brieven naar en uit Nederland zijn vanaf 1 april 1852:

*) tarief voor vooruitbetaald verzonden / ongefrankeerd ontvangen.

.

Envelop van Hardenberg (naamstempel HARDENBERG in blauw) via postkantoor Zwolle (proefstempel ZWOLLE, 1 december 1866 in rood) naar Pau, Basses Pyrénées.Tarief voor ongefrankeerd verzonden brieven uit Nederland, 1-4-1852 t/m 31-3-1868, 0 - 7½ gram: 60 centimes = 6 décimes. Frans portstempel "6".

Laatst bijgewerkt op 15.09.2023 10:21 uur.

Copyright © 2019 - G.L. van Welie FRPSL
Secretaris van de Nederlandse Academie voor Filatelie
Representative of the Royal Philatelic Society London for the Netherlands

Niets uit deze website mag worden gekopieerd, verspreid en/of gepubliceerd zonder schriftelijke toestemming van de auteur.

Heeft u aanvullingen of opmerkingen?